Galanthus reginae-olgae

Φαράγγι Αχέροντα, 18/12/2011

Το G. reginae-olgae Orph., ο γάλανθος της βασίλισσας Όλγας ελληνιστί, είναι ένας ακόμα αρνητής της φθινοπωρινής και χειμωνιάτικης απραξίας που κυριαρχεί στο φυτικό βασίλειο αυτές τις εποχές. Τα σχεδόν ολόλευκα άνθη του, που ξεπροβάλλουν μέσα από τους σωρούς των πεσμένων φύλλων ή μόλις που διακρίνονται στο χιονισμένο τοπίο χάρη στις μικρές πράσινες κηλίδες τους, είναι υπεύθυνα για το όνομα του γένους.

Η γεωγραφική του εξάπλωση περιλαμβάνει την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Σικελία, νοτιοδυτικά τμήματα της πρώην Γιουγκοσλαβίας και την Αλβανία. Στην Ελλάδα απαντά στην περιοχή της Πίνδου, τη νότια και νοτιοδυτική Πελοπόννησο και την Κέρκυρα. Εμείς το συναντήσαμε στο φαράγγι του Αχέροντα, τόσο στην είσοδο του φαραγγιού που φέρει το δυσοίωνο όνομα «Πύλες του Άδη», όσο και στην έξοδό του.

Φύεται σε δάση, θαμνώνες, πλαγιές κοντά σε ρέματα, κοιλάδες και φαράγγια, δείχνοντας μια προτίμηση σε υγρές, σκιερές τοποθεσίες με βόρειο προσανατολισμό και εδάφη αρκετά βαθιά, πλούσια σε υγρασία και καλά εφοδιασμένα με οργανική ουσία. Έχει βρεθεί σε υψόμετρα από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 1300 μ., αν και είναι περισσότερο κοινό στα μεγαλύτερα υψόμετρα.

Είναι στενά συγγενικό με το G. nivalis και για πολλά χρόνια θεωρείτο υποείδος του τελευταίου. Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο ειδών είναι αρκετές, αλλά σημαντικές και εμφανείς είναι και οι διαφορές τους. Ανάμεσά τους είναι το χρώμα των φύλλων και κυρίως της γραμμής στην πάνω επιφάνεια τους, που είναι εντονότερη και σχεδόν γλαυκή για το G. reginae-olgae, ενώ πιο δυσδιάκριτη και σκούρη ή απούσα για το G. nivalis.

Διακρίνεται σε δύο υποείδη, το G. reginae-olgae ssp. reginae-olgae και το G. reginae-olgae ssp. vernalis (δηλ. ο ανοιξιάτικος). Τα δύο αυτά υποείδη διακρίνονται από την εποχή της ανθοφορίας και το μήκος των φύλλων κατά την περίοδο άνθισης. Πιο συγκεκριμένα, τo G. reginae-olgae ssp. reginae-olgae ανθίζει Οκτώβριο με Δεκέμβριο χωρίς φύλλα ή με πολύ κοντά φύλλα μήκους 1-3 εκ., ενώ το G. reginae-olgae ssp. vernalis ανθίζει Δεκέμβριο με Μάρτιο με φύλλα μήκους 3-7 εκ. κατά την άνθισή του.

Το G. reginae-olgae συμπεριλαμβάνεται στο πρώτο Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (1995), το Παράρτημα ΙΙ της Συνθήκης CITES για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση Ειδών Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας, το ΠΔ 67/81 του Ελληνικού κράτους, τον Παγκόσμιο Κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του Ο.Η.Ε. και τον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης με το χαρακτηρισμό «τρωτό». Στην Ελλάδα το είδος είναι σπάνιο, αλλά οι πληθυσμοί του απειλούνται μόνο στο νησί της Κέρκυρας, κυρίως από την επέκταση του τουρισμού. Γενικότερα, όπως και τα υπόλοιπα είδη του γένους, είναι ευαίσθητο και μπορεί να απειληθεί από αλλαγές στα επίπεδα βροχόπτωσης που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή.

Το γένος Galanthus, λόγω των ουσιών που βρίσκονται σε όλο το φυτό, αλλά σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στους βολβούς του (τα αλκαλοειδή γαλανθαμίνη, λυκορίνη, ταζεττίνη), είναι πιθανό να συνδέεται με την Οδύσσεια και το μυθικό φυτό μώλυ. Το μώλυ (από το ρήμα μωλύω που σημαίνει αδυνατίζω, αφανίζω ή παραλύω) δρούσε ως αντίδοτο σε χολινεργικές ουσίες, όπως αυτές που εικάζεται ότι περιείχαν τα μαγικά φίλτρα που έδωσε η Κίρκη στους συντρόφους του Οδυσσέα. Ο Ερμής προστάτεψε τον Οδυσσέα δίνοντάς του ένα φυτό με μαύρη ρίζα και γαλακτόχροα άνθη, που η εξόρυξή του ήταν δύσκολη. Πολλές υποθέσεις έχουν γίνει για την ταυτότητα του φυτού αυτού, όπως ότι ανήκει σε κάποιο είδος των γενών Allium, Tulipa, Fritillaria ή το Helleborus niger. Στην ταύτιση με κάποιο είδος του γένους Galanthus συνηγορεί, εκτός της μορφολογικής περιγραφής, το γεγονός ότι τα είδη του γένους περιέχουν αλκαλοειδή με δράση αντιχολινεστεράσης.