Fritillaria conica

Μεσσηνία, 11/3/2016

Η Fritillaria conica Boiss. είναι μια κίτρινη ενδημική φριτιλλάρια της Ελλάδας. Ανακαλύφθηκε το μακρινό 1845 στο νομό Μεσσηνίας, όπου βρίσκεται και ο μοναδικός στον κόσμο πληθυσμός της, αποτελούμενος από τέσσερις υποπληθυσμούς: ένας ανάμεσα σε Πύλο και Μεθώνη, ένας στο νησάκι Σαπιέντζα και δύο στο όρος Καλάθι, κοντά στην Καλαμάτα. Στην τελευταία τοποθεσία, εκτός των αμιγών ατόμων, απαντούν και υβρίδια F. conica x F. graeca.

Γενικά, προτιμά τα χαμηλά υψόμετρα, μέχρι τα 400 μ., αν και στο όρος Καλάθι μπορεί να φτάσει μέχρι τα 800 μ. Ανθίζει το Μάρτιο και τον Απρίλιο, σε πετρώδεις ασβεστολιθικές θέσεις, ανάμεσα σε φρύγανα ή μακκία βλάστηση. 

F. conica x F. graeca, Μεσσηνία, 15/4/2015

Ο μεγαλύτερος υποπληθυσμός της Fritillaria conica, αυτός της Πύλου, δέχεται έντονες πιέσεις από βόσκηση, αλλά και ανθρωπογενείς επιδράσεις, όπως πυρκαγιές ή τεχνικά έργα. Τα αιγοπρόβατα της περιοχής τρώνε τους ανθοφόρους βλαστούς, με αποτέλεσμα ο πολλαπλασιασμός των φυτών να είναι ιδιαίτερα δύσκολος και ο συνολικός τους πληθυσμός να βαίνει μειούμενος.

Το πιο εξοργιστικό όμως συμβαίνει στο νησάκι Σαπιέντζα. Το 1990 κάποιος είχε τη φαεινή ιδέα να μετατραπεί το νησί (το οποίο, παρεμπιπτόντως, έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο της Φύσης και ανήκει στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών «NATURA 2000») σε ελεγχόμενη περιοχή κυνηγιού. Για το λόγο αυτό εισήχθηκαν στο νησί γύρω στους 500 κρητικούς αίγαγρους και καμιά 600αριά πρόβατα μουφλόν. Πέρα λοιπόν από το καταδικαστέο γεγονός ότι στο νησί αυτό μαζεύονται κυνηγοί για να νιώσουν τη διεστραμμένη χαρά να αφαιρούν ζωή από ανυπεράσπιστους οργανισμούς, απλά επειδή μπορούν, χωρίς άλλο προφανή λόγο και αιτία, τα εισαγμένα ζώα έχουν βοσκήσει σχεδόν κάθε άνθος φριτιλλάριας που υπήρξε εκεί. Η Καμάρη στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων αναφέρει ότι το 1991 στο νησί είχαν καταμετρηθεί περίπου 200 φριτιλλάριες, ενώ το 2004 και το 2006 βρέθηκαν λιγότερο από 10 ώριμα άτομα και μόνο 2 φυτά με ακέραια ανθοφόρα στελέχη. Δηλαδή, μέσα σε 15 χρόνια ο υποπληθυσμός της F. conica στη Σαπιέντζα μειώθηκε κατά 80%, λόγω της βόσκησης από ζώα που ΔΕΝ υπήρχαν στο νησί, αλλά εισήχθησαν από κυνηγούς για να τα σκοτώσουν!

Συνολικά, λιγότερα από 1200 άτομα αυτής της φριτιλλάριας υπάρχουν σε ολόκληρο τον κόσμο. Προτείνεται λοιπόν η ένταξη του φυτού αυτού στην κατηγορία των «Κινδυνευόντων». Αν οι απώλειες συνεχιστούν, η φριτιλλάρια μοιραία θα ενταχθεί στα «Κρισίμως Κινδυνεύοντα». Θεωρητικά, η F. conica προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης, την Οδηγία 92/43 και το ΠΔ 67/81, συμπεριλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, τον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης και τον παγκόσμιο κατάλογο των φυτικών ειδών που χρήζουν προστασίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Πρακτικά, τρώγεται από τα καημένα τα μουφλόν και τα κρι-κρι. 

Soldanella chrysosticta subsp. pelia

Πήλιο, 15/4/2016

Δεν έχω καταλάβει ακόμα αν το όνομα chrysosticta αναφέρεται στις αδενώδεις τρίχες του βλαστού της ή στη στεφάνη της. Και τα δύο πάντως, όταν οι ακτίνες του ήλιου καταφέρουν να περάσουν το πυκνό φύλλωμα της οξιάς και να πέσουν επάνω τους, λαμπυρίζουν, δίνοντας πραγματικά την εντύπωση ότι το φυτό είναι διάστικτο από χρυσάφι.

Η Soldanella chrysosticta Kress subsp. pelia (Raus) Raus in Greuter & Raus είναι είδος ενδημικό του Πηλίου. Με δύο μόνο κοντινούς υποπληθυσμούς στο βουνό αυτό και τον ένα από αυτούς μάλιστα να έχει κινδυνέψει με εξαφάνιση, μετά την κατασκευή ενός δρόμου, αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για ένα από τα σπανιότερα φυτά της Ελλάδας. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι αυτός ο απομονωμένος πληθυσμός του Πηλίου αποτελεί το νοτιότερο όριο της εξάπλωσης του γένους στα Βαλκάνια.

Το όμορφο αυτό φυτό, με τα χαρακτηριστικά σχισμένα πέταλα και τα στρογγυλά, σαν σόλδια, φύλλα, φύεται αποκλειστικά σε μόνιμα υγρές θέσεις, δίπλα σε ρυάκια ή πηγές με καθαρό νερό, μέσα στη ζώνη οξιάς. Οι δύο υποπληθυσμοί της έχουν εντοπιστεί σε υψόμετρο περίπου 1200 μ. 

Αν και φαίνεται καλά προστατευμένη μέσα στο πυκνό δάσος, η S. chrysosticta subsp. pelia θα μπορούσε να απειληθεί εάν ο βιότοπός της καταστρεφόταν, είτε μετά από έργα οδοποιίας ή απομάκρυνση του νερού για ύδρευση των οικισμών του Πηλίου. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πολύ περιορισμένη εξάπλωσή της, οδήγησε στο χαρακτηρισμό της ως «Τρωτό», στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας (1995), ενώ συμπεριλαμβάνεται και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000». 

Leontice leontopetalum subsp. leontopetalum

Αττική, 20/3/2016

Τι είναι ζιζάνιο; Κάτι ενοχλητικό, είναι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό. Ο άνθρωπος τείνει να θεωρεί ζιζάνιο, δηλαδή ενοχλητικό φυτό που πρέπει να φύγει από τη μέση, οποιοδήποτε φυτό μπει στο δρόμο του και, καθώς οι ανθρώπινοι πληθυσμοί μεγαλώνουν και προσπαθεί να εκμεταλλευτεί όλο και περισσότερο το περιβάλλον, ο άνθρωπος έρχεται σε σύγκρουση με ολοένα και περισσότερα φυτά. Αυτό σημαίνει πως η αντίληψή μας για το τι είναι ζιζάνιο διευρύνεται. Όλα τα φυτά είναι πιθανά ζιζάνια, αν ο άνθρωπος αποφασίσει να τα αντιμετωπίσει έτσι.

Ας προσπαθήσουμε όμως να δούμε το θέμα από μια άλλη σκοπιά. Ας ονομάσουμε τα ζιζάνια αυτοφυή φυτά των καλλιεργειών και ας προσπαθήσουμε να δούμε τι συμβαίνει με τον ιδιαίτερο αυτό τύπο χλωρίδας που εξελίχθηκε παράλληλα με την ιστορία της γεωργίας. Κατά τον τελευταίο αιώνα, παρατηρείται μια αλλαγή στη σύνθεση της αυτοφυούς χλωρίδας των καλλιεργειών. Η τελευταία έχει πλέον να αντιμετωπίσει τη ραγδαία ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας, που σημαίνει ανάπτυξη αποτελεσματικών και εξειδικευμένων ζιζανιοκτόνων, αύξηση της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων, εγκατάλειψη του συστήματος εναλλαγής καλλιεργειών, οριστική εγκατάλειψη ορισμένων τύπων καλλιεργειών και διάφορες τεχνικές βελτίωσης του εδάφους. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει στη μείωση της φυτοποικιλότητας των καλλιεργούμενων αγρών και την εξάπλωση λίγων και ανθεκτικών ζιζανίων σε αυτούς.

Έτσι, φυτά που παραδοσιακά συνόδευαν έναν τύπο καλλιέργειας, σήμερα τείνουν να εξαφανιστούν. Ένα παράδειγμα είναι το φυτό της σημερινής ανάρτησης: Leontice leontopetalum L. subsp. leontopetalum. Βοϊδοκράτης στην Κρήτη, τσάκρα στην Κύπρο, πουρδαλιά ή φούσκα αλλού, πρόκειται για ένα αυτοφυές είδος των σιταγρών, το οποίο κάποτε ήταν αρκετά κοινό, αλλά πλέον οι πληθυσμοί του έχουν μειωθεί τόσο, ώστε να συμπεριλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας με το χαρακτηρισμό «Τρωτό». 

Το Leontice leontopetalum εξαπλώνεται στην ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της νότιας Βουλγαρίας, φτάνοντας ανατολικά μέχρι το βόρειο Ιράκ και Ιράν. Στην Ελλάδα έχει σποραδικές εμφανίσεις στο ανατολικό τμήμα της χώρας και στα νησιά του Αιγαίου. Προτιμά βαθιά αργιλώδη εδάφη, ενώ εμφανίζεται σε μεγάλο υψομετρικό εύρος, από τα 300 έως τα 1100 μ. και ανθίζει από το Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο. Όταν οι καρποί του, που μοιάζουν με φούσκες, ωριμάσουν, ολόκληρη η ταξικαρπία κόβεται και κυλάει από τον αέρα στα χωράφια, θυμίζοντας σκηνή από ταινία Φαρ Ουέστ. Κατά το κύλισμα αυτό, το σχεδόν χάρτινο περικάρπιο σχίζεται και τα σπέρματα απελευθερώνονται στο έδαφος.  

Ο κόνδυλος του φυτού αυτού ήταν ασφαλής μέσα στο έδαφος, σε βάθος περίπου 20-40 εκ.. Τα σύγχρονα άροτρα όμως που φτάνουν μέχρι εκεί, δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια επιβίωσης. Ένα παράδειγμα ενδεικτικό της μείωσης των πληθυσμών του είναι η αναφορά του φυτού ως κοινό ζιζάνιο μεταξύ αμπέλων και σπαρτών γύρω από τη Θεσσαλονίκη, από τον Ζαγανιάρη το 1939. Σήμερα, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες (Κρίγκας, 2004), το είδος περιορίζεται σε δύο ολιγομελείς υποπληθυσμούς. Εκτός από το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων, το Leontice leontopetalum συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000», χωρίς να προστατεύεται ουσιαστικά από πουθενά.