Soldanella pindicola

Γράμμος, 14/6/2015

Με φύλλα που μοιάζουν με νομίσματα, και συγκεκριμένα τα ιταλικά σόλδια, σύμφωνα με τον βοτανικό που βάφτισε αυτό το γένος, η μικρή Soldanella pindicola Hausskn. στολίζει τα υγρά λιβάδια των βουνών της βόρειας Πίνδου, όπως του Ζυγού από όπου πρωτοπεριγράφηκε, του Μαυροβουνίου, του Γράμμου, της Βασιλίτσας, της Τύμφης, του Σμόλικα και άλλων μικρότερων κορυφών, και του Καϊμάκτσαλαν. Εκτός συνόρων, απαντά στην Αλβανία και περιοχές της νότιας πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Μπορείτε να δείτε τα μικρά ολοστρόγγυλα φύλλα της και τα πολυσχιδή πέταλά της σε θέσεις υγρές, όπως δίπλα σε ρυάκια που σχηματίζονται όταν λιώνει το χιόνι των ψηλών βουνών, σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 1600 μ., φτάνοντας μέχρι τα 2400 μ. Η περίοδος ανθοφορίας της περιλαμβάνει τους μήνες Μάιο και Ιούνιο.

Αν και τοπικά άφθονη, δεν παύει να είναι ένα σπάνιο ορεινό φυτό που αποκαλύπτει την ντελικάτη ομορφιά του μόνο σε όσους είναι διατεθειμένοι να πάρουν τα βουνά για να τη δουν. Συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

Moltkia petraea

Φαράγγι Αχέροντα, 13/5/2015

Δε θα μπορούσε να δοθεί καταλληλότερο όνομα είδους στη Moltkia petraea (Tratt.) Griseb. Το μοναδικό μέρος που θα τη βρει κάποιος να δείχνει τα όμορφα μπλε άνθη της είναι επάνω στην πέτρα. Το όνομα του γένους (Moltkia) δόθηκε προς τιμήν ενός Δανού κόμη και μετέπειτα πρωθυπουργού της Δανίας, του Joachim Godske Moltke, πιθανόν λόγω της μεγάλης προσφοράς του στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, όπου δώρισε χρηματικά ποσά και τις συλλογές του πατέρα του. 

Πρόκειται για είδος που ενδημεί στο δυτικό κομμάτι της βαλκανικής χερσονήσου. Οι περισσότερες θέσεις του έχουν καταγραφεί στις ακτές και κάποια νησιά της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Εκεί, εισβάλει στην ενδοχώρα μέσα από φαράγγια. Στην Αλβανία απαντά σε πολύ λιγότερες θέσεις, ενώ στην Ελλάδα έχει βρεθεί σε τρία μόνο φαράγγια της Ηπείρου, με μια παλιά αναφορά από το βουνό της Οίτης, η οποία, παρά τις προσπάθειες, δεν έχει επιβεβαιωθεί.

Το φυτό αυτό φαίνεται ότι βρήκε καταφύγιο μέσα σε φαράγγια και έτσι διατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγετώδους περιόδου. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία φύεται σε ένα μεγάλο υψομετρικό εύρος, από σχεδόν το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τις κορυφές των Δειναρικών Άλπεων (10-2000 μ. περίπου), ενώ στην Ελλάδα απαντά κάτω από τα 300 μ. Ως τυπικό χασμόφυτο, προτιμά τους κάθετους βράχους και, συγκεκριμένα, θέσεις ηλιόλουστες, ζεστές, σε ασβεστόλιθο και δίπλα σε ποτάμια.

Η Moltkia petraea συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

Phelypaea boissieri

Πρέσπες, 17/5/2015

Ποιος θα το περίμενε ότι όλη αυτή η ομορφιά φτιάχνεται με κλεμμένες πρώτες ύλες; Η Phelypaea boissieri (Reut.) Stapf παρασιτεί σε ρίζες κυρίως ειδών του γένους Centaurea, ρουφώντας συστατικά για να εξασφαλίσει την επιβίωσή της και τα κόκκινα βελούδινα κάλλη της. 

Το αξιοζήλευτο κόκκινο χρώμα που υπάρχει σε όλα τα μέρη του φυτού και η απουσία φύλλων μαρτυρούν την έλλειψη χλωροφύλλης, στην οποία οφείλεται το πράσινο χρώμα των φυτών. Η P. boissieri δεν φωτοσυνθέτει, αλλά παίρνει έτοιμο φαγητό από τις κενταύριες στις οποίες παρασιτεί.     

Στην Ελλάδα απαντά μόνο στην περιοχή των Πρεσπών, καθιστώντας την ένα από τα σπανιότερα λουλούδια της χώρας μας. Η θέση αυτή είναι η δεύτερη στην Ευρώπη, με μία ακόμα μικρή περιοχή εξάπλωσης στην ΠΓΔΜ. Ανατολικότερα μπορεί να βρεθεί σε περιοχές της Τουρκίας, του Ιράκ και του Ιράν. 

Το γένος Phelypaea στην Ευρώπη εκπροσωπείται από δύο είδη, τη P. coccinea και τη P. boissieri, με τη δεύτερη να ξεχωρίζει από τους τριχωτούς ανθήρες και τα αλληλεπικαλυπτόμενα πέταλά της.  

Tulipa goulimyi

Κουλοχέρα, 16/4/2015

Η κόκκινη ενδημική Tulipa goulimyi Sealy & Turrill ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ερασιτέχνη βοτανικού Κωνσταντίνου Γουλιμή (1886-1963). Απαντά μόνο στη νότια Πελοπόννησο, τα Κύθηρα και τη βορειοδυτική Κρήτη.

Προτιμά ασβεστολιθικά πετρώδη ή αμμώδη εδάφη, φύεται πολλές φορές ανάμεσα σε φρύγανα και μπορεί κανείς να την συναντήσει από πολύ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας έως τα 1000 μ. περίπου. Η ανθοφορία της ξεκινά γύρω στα μέσα Μαρτίου και διαρκεί μέχρι το Μάιο, ανάλογα πάντα με το υψόμετρο.

Η Tulipa goulimyi προστατεύεται από τη σύμβαση της Βέρνης και το ΠΔ 67/81. Η συνολική έκταση στην οποία εξαπλώνεται είναι μικρή και σε ορισμένες περιοχές, όπως στην Κρήτη, δέχεται πιέσεις από τις καλλιέργειες που διαρκώς επεκτείνονται ή τον τουρισμό. Επιπλέον κίνδυνοι για τους πληθυσμούς της αποτελούν η συλλογή των εδώδιμων βολβών της από κατοίκους των γειτονικών χωριών, κυρίως παιδιά, ή η συλλογή ατόμων από ερασιτέχνες ή επαγγελματίες βοτανικούς. Για τους λόγους αυτούς είχε συμπεριληφθεί στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων του 1995 με τον χαρακτηρισμό «Τρωτό». Ακόμη, βρίσκεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

Solenanthus scardicus

Γράμμος, 2/5/2015

Το γένος Solenanthus στην Ελλάδα περιλαμβάνει τρεις εκπροσώπους: τον S. stamineus που απαντά στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, τον S. scardicus στη βόρεια Ελλάδα και τον S. albanicus με λιγοστές αναφορές από τη βόρεια και νότια Πίνδο. 

Τα δύο τελευταία είδη χαρακτηρίζονται ως σπάνια, λόγω της περιορισμένης εξάπλωσής τους, τόσο στον ελληνικό χώρο, όσο και έξω από αυτόν, μιας και πρόκειται για βαλκανικά ενδημικά είδη. Και τα δύο έχουν καταγραφεί και φωτογραφηθεί ελάχιστες φορές στη χώρα μας.

Μια σημαντική διαφορά μεταξύ τους αποτελεί ο βιότοπος που προτιμά το καθένα. Ο S. scardicus απαντά σε δάση οξιάς, ενώ ο S. albanicus σε βράχια της ορεινής ζώνης. Μορφολογικά, θα πρέπει κανείς να παρατηρήσει με προσοχή τα δύο φυτά, καθώς οι πιο εμφανείς διαφορές εντοπίζονται: α) στα φύλλα των δύο φυτών, τα οποία ενώ στον S. scardicus είναι στενά ελλειψοειδή έως λογχοειδή, ενώ στον S. albanicus ωοειδή-λογχοειδή έως ρομβοειδή και β) στα πέταλα, τα οποία στον S. scardicus έχουν περισσότερο αμβλείες κορυφές, σε αντίθεση με τις οξείες κορυφές των πετάλων του S. albanicus. Διαφορές στη μορφολογία των δύο ειδών υπάρχουν και σε άλλα μέρη του φυτού, όπως πχ στα σπέρματα, αλλά είναι λιγότερο εύκολο να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι. 

Ο Solenanthus albanicus προστατεύεται από την ευρωπαϊκή (Οδηγία 92/43, Σύμβαση της Βέρνης) και εγχώρια (ΠΔ 67/1981) νομοθεσία και συμπεριλαμβάνεται σε καταλόγους σπάνιων ή απειλούμενων φυτών (παγκόσμιος κατάλογος ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ, Κόκκινος Κατάλογος Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης ως «Κινδυνεύον»).

Η παρουσία του Solenanthus scardicus στην Ελλάδα επιβεβαιώθηκε πιο πρόσφατα και δεν προστατεύεται από κάποιο νομοθέτημα. Παρόλα αυτά πρόκειται για σπανιότατο είδος, με εμφανίσεις μόνο σε ελάχιστα βουνά της βόρειας Ελλάδας. 

* Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Γιάννη Συτιλίδη, τον Χρήστο Τόσκο και όλη την παρέα του Σαββάτου. 

Crocus orphei

Φαλακρό, 9/4/2015

Ένας νέος κρόκος προστέθηκε στον κατάλογο των ελληνικών ενδημικών ειδών μόλις πριν από ένα χρόνο. Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (2009) στην περιοχή του Φαλακρού από τον Σπύρο Τσιφτσή και αρχικά προσδιορίστηκε ως Crocus reticulatus. Τελικά πρόκειται για ένα νέο είδος κρόκου, στον οποίο δόθηκε το υπέροχο όνομα Crocus orphei Karamplianis & Constantin.

Μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και θεωρείται ενδημικός του Φαλακρού. Εκεί μπορεί κανείς να τον συναντήσει σε ανοίγματα δασών βελανιδιάς, οξιάς ή πεύκου, σε υψόμετρο από 600 έως 1470 μ. περίπου. Η ανθοφορία του μπορεί να ξεκινήσει από τα μέσα του Φεβρουαρίου και να διαρκέσει μέχρι το Μάιο, ανάλογα με το υψόμετρο και τις καιρικές συνθήκες.  

Fritillaria thessala subsp. reiseri

Μεσολόγγι, 25/3/2015

Γνωρίστε μία από τις σπανιότερες φριτιλλάριες της Ελλάδας. Η Fritillaria thessala (Boiss.) Kamari subsp. reiseri Kamari, σκαρφαλωμένη σε 2-3 ασβεστολιθικές εξάρσεις του νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας, απολαμβάνει την καλύτερη θέα προς το Ιόνιο, ενώ δεν απαντά πουθενά αλλού σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πρόκειται για το πιο ακριβοθώρητο από τα τρία υποείδη του είδους Fritillaria thessala. Φύεται σε βραχώδεις θέσεις, ανάμεσα σε μικρούς θάμνους ή φρύγανα, σε χαμηλά υψόμετρα, από το επίπεδο της θάλασσας έως τα 400 μ. Η ανθοφορία της ξεκινά γύρω στα τέλη Μαρτίου και επεκτείνεται μέχρι τον Απρίλιο.

Η όμορφη αυτή φριτιλλάρια περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων του 1995 με τον χαρακτηρισμό «Τρωτό», ενώ, όπως αναφέρεται, οι ήδη μικροί πληθυσμοί της κινδυνεύουν διαρκώς να συρρικνωθούν από υπερβόσκηση, γι’ αυτό και προτείνεται η ένταξή της στην κατηγορία «Κινδυνεύον». Κατά τη δική μας επίσκεψη στη μία από τις περιοχές όπου έχει εντοπιστεί, παρατηρήθηκαν τρία μόνο άτομα. Λόγω καιρού ήταν αδύνατη η έρευνα στην ευρύτερη περιοχή, αλλά τα διαρκώς κινούμενα σαγόνια των μηρυκαστικών που βρίσκονταν σε ακτίνα μερικών εκατοντάδων μέτρων σίγουρα δεν ήταν οι καλύτεροι οιωνοί για την ανεύρεση περισσότερων ατόμων. 

Crocus biflorus subsp. stridii

Θεσσαλονίκη, 1/3/2015

Σαν σήμερα πριν από 7 χρόνια έτυχε να συναντήσω πρώτη φορά τον όμορφο Crocus biflorus Mill. subsp. stridii (Papan. & Zacharof) B. Mathew, σε ένα ξέφωτο του Χορτιάτη, χωρίς, δυστυχώς, να έχω τη δυνατότητα να τον φωτογραφίσω και χωρίς να τον ξαναβρώ έκτοτε. Φέτος, χάρη στην Κρυσταλλένια Πουγαδάκη, ο σπάνιος αυτός κρόκος βρέθηκε σε καινούρια θέση του νομού Θεσσαλονίκης.

Πρόκειται για υποείδος ενδημικό της βόρειας Ελλάδας, που έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής μόνο στη Θεσσαλονίκη και στην Ξάνθη. Στις περιοχές αυτές φύεται από τα 30 μέχρι τα 800 μ., σε θέσεις ανοιχτές και, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ανθίζει τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο, αν και, από προσωπική εμπειρία, στο νομό της Θεσσαλονίκης πιθανόν η ανθοφορία του να είναι λίγο πιο όψιμη, ξεκινώντας από τα τέλη του Φεβρουαρίου.

Ο κρόκος αυτός συμπεριλαμβανόταν στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων του 1995 με το χαρακτηρισμό «Τρωτό», λόγω του πιθανού κινδύνου που αντιμετωπίζει από συλλέκτες. Πρόκειται για ένα από τα 15 υποείδη του είδους biflorus, που έχει τη μικρότερη γνωστή εξάπλωση. Ο C. biflorus subsp. stridii συμπεριλαμβάνεται ακόμη στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

Ο βροχερός καιρός της προηγούμενης Κυριακής δε βοήθησε στη φωτογράφισή του, γι’ αυτό ανανεώσαμε το ραντεβού μας για την επόμενη χρονιά…

Anemone apennina subsp. blanda

Ακαρνανικά, 15/2/2015

Η Anemone apennina subsp. blanda (Schott & Kotschy) Nyman είναι ακόμα ένα είδος ανεμώνης, όχι σπάνιο για την Ελλάδα, ωστόσο, όπως φανερώνει το όνομα του υποείδους (blanda) πολύ χαριτωμένο. Είναι η ανεμώνη των ορέων, κατά τον Θεόφραστο, παρόλο που μπορεί κανείς να την συναντήσει ακόμα και στο επίπεδο της θάλασσας.

Είναι παρούσα σε όλες τις φυτογεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας, εκτός των Κυκλάδων και της Κρήτης-Καρπάθου. Εκτός συνόρων, εξαπλώνεται στις χώρες της βαλκανικής χερσονήσου, την Ανατολία και την Κύπρο, φτάνοντας μέχρι τη δυτική Συρία και την περιοχή του Καυκάσου.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, εμφανίζεται σε ένα μεγάλο εύρος υψομέτρων, ξεκινώντας από το επίπεδο της θάλασσας, μέχρι τα 2000 μ., όπως επίσης σε διάφορα υποστρώματα και βιοτόπους: από λιβάδια και μακκία, μέχρι φυλλοβόλους θαμνώνες, ελατοδάση, κ.α. Η ανθοφορία της, ανάλογα με το υψόμετρο, μπορεί να ξεκινήσει από τον Φεβρουάριο και να επεκταθεί μέχρι τα μέσα του Ιούνη.

Θεσσαλονίκη, 20/2/2011

Η χαριτωμένη ανεμώνη των ορέων συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ.

Scilla subnivalis

Πρέβεζα, 14/2/2015

Ένας μικρός προάγγελος της άνοιξης ξεκίνησε την ανθοφορία του με τις πρώτες λιακάδες του χειμώνα. Τα μπλε του άνθη ξεχωρίζουν μέσα στο ξερό χειμωνιάτικο τοπίο, φωνάζοντας από μακριά κάθε επίδοξο επικονιαστή ή φωτογράφο.

Η Scilla subnivalis (Halácsy) Speta, παλαιότερα γνωστή ως Scilla bifolia, θεωρείται πλέον είδος διαφορετικό από αυτή και ενδημικό του ελλαδικού χώρου. Απαντά σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και σε νησιά του Ιονίου, αλλά φαίνεται να απουσιάζει από τα νησιά του Αιγαίου, τουλάχιστον από τα δεδομένα που υπάρχουν μέχρι σήμερα.

Ανθίζει προς το τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης, αν και η ανθοφορία της μπορεί να παραταθεί μέχρι τις αρχές Μαΐου σε μεγάλα υψόμετρα. 

Campanula carpatha

Κάρπαθος, 29/3/2013

Στο ακρωτήριο της Βρουκούντας, στο βορειοδυτικό κομμάτι της Καρπάθου, ανάμεσα σε ερείπια που χρονολογούνται από τους Μινωικούς μέχρι τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους, μια ενδημική καμπανούλα στέκεται στην είσοδο των λαξευτών τάφων και λογαριάζεται με το φωτογραφικό φακό των επισκεπτών.

Η Campanula carpatha Halácsy βρίσκεται μόνο στα νησιά Κάρπαθος, Κάσος και Σαρία. Παρά την πολύ περιορισμένη εξάπλωσή της, φαίνεται να απαντά σε αφθονία στα νησιά αυτά, αφού, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι Πηνελόπη Δεληπέτρου και Κυριάκος Γεωργίου, «βρίσκεται παντού στην Κάρπαθο αρκεί να έχει βράχο». Οι βράχοι είναι το ενδιαίτημα που προτιμά και αυτούς στολίζει με τα άνθη της κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο.  

Προστατεύεται σε εθνικό επίπεδο από το ΠΔ 67/81 και, επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης (1997, με τον χαρακτηρισμό «Σπάνιο»), στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

* Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο φίλο και συνάδελφο Νικόλα Κάτσαρο, για τις όμορφες φωτογραφίες του σπάνιου αυτού φυτού.

Dianthus haematocalyx subsp. ventricosus

Γκιώνα, 20/7/2014

Ο Dianthus haematocalyx subsp. ventricosus Maire & Petitm. είναι ένα από τα πέντε συνολικά υποείδη του D. haematocalyx, ενός είδος άγριου γαρύφαλλου με κάλυκα συνήθως χρωματισμένο κόκκινο, χαρακτηριστικό στο οποίο οφείλει το όνομά του. Από τα πέντε αυτά υποείδη, τα τρία είναι ενδημικά της Ελλάδας, όπως ακριβώς και το υποείδος που παρουσιάζεται, ενώ τα υπόλοιπα δύο έχουν βαλκανική εξάπλωση. Το υποείδος ventricosus εμφανίζεται μόνο στα βουνά Παρνασσός, Γκιώνα, Οίτη και Βαρδούσια της Στερεάς Ελλάδας.

Το ενδημικό αυτό γαρυφαλλάκι σχηματίζει μικρά ροζ μαξιλάρια επάνω σε ασβεστολιθικά βράχια μεγάλων υψομέτρων και συγκεκριμένα πάνω από τα 1500, φτάνοντας μέχρι τα 2400 μ., ενώ ανθίζει από το τέλος του Ιούνη μέχρι και τον Σεπτέμβριο.

Ως ενδημικό, συμπεριλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών που καταχωρήθηκαν στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών «ΦΥΣΗ 2000». 

οι αιμάτινοι κάλυκες

Phyteuma pseudorbiculare

Γράμμος, 5/7/2014

Κάτω από τον εκτυφλωτικό ήλιο του Ιουλίου, πλησιάζοντας στις κορυφές του Γράμμου, είναι μάλλον δύσκολο να τραβήξει την προσοχή του ορειβάτη αυτό το μικρό λουλουδάκι της οικογένειας Campanulaceae. 

Το Phyteuma pseudorbiculare Pant. είναι ένα μάλλον σπάνιο είδος για την Ελλάδα, που μπορεί κανείς να συναντήσει σε αλπικά λιβάδια δύο μόνο βουνών, του Γράμμου και του Καϊμάκτσαλαν. Η παγκόσμια εξάπλωσή του είναι επίσης περιορισμένη, περιλαμβάνοντας το δυτικό κομμάτι της βαλκανικής χερσονήσου, όπου εμφανίζεται στην Αλβανία και χώρες της πρώην Γιουγκοσλβίας. Φύεται σε μεγάλο υψόμετρο, από τα 2200 έως τα 2440 μ., επάνω σε φλύσχη. Ανθίζει τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. 

Abies x borisii-regis

Νότια Πίνδος, 27/10/2013

Αυτές τις γιορτές δείτε τα έλατα να στολίζουν τις πλαγιές των βουνών 

και όχι τις γωνίες των σαλονιών...

Πολλές-πολλές ευχές, όσα τα έλατα της Πίνδου, 

για ένα χαρούμενο και δημιουργικό 2015!