Silene coronaria

Γράμμος, 16/8/2013

Το είδος Silene coronaria (L.) Clairv. φέρει σίγουρα τα πιο εντυπωσιακά άνθη του γένους Silene, που ξεχωρίζουν τόσο για το έντονο χρώμα τους όσο για το μέγεθός τους. Είναι περισσότερο κοινή στη βόρεια Ελλάδα, όπου συχνά τραβά το βλέμμα σε ορεινές διαδρομές ακόμα και προς το τέλος του καλοκαιριού.

Πιο συγκεκριμένα, απαντά σε όλο το βόρειο τμήμα της χώρας, διασχίζοντας τη ραχοκοκαλιά της Πίνδου και φτάνοντας νότια μέχρι τη Στερεά Ελλάδα. Ακόμη, εμφανίζεται στην κεντρική Εύβοια και τη Θάσο. Εκτός Ελλάδας εξαπλώνεται στη νότια Ευρώπη και ανατολικότερα, μέχρι το βόρειο Ιράν, αν και πιθανόν να μην είναι αυτόχθονη σε περιοχές δυτικότερα της Ιταλίας. Γενικά, καλλιεργείται ευρύτατα ως καλλωπιστικό φυτό.

Φύεται σε θαμνώνες, λιβάδια, άκρες δρόμων και ανοίγματα δασών κωνωφόρων ή φυλλοβόλων δέντρων, σε μεγάλο εύρος υψομέτρου, από τα 200 έως τα 2100 μ. Ανθίζει το Μάιο και ολόκληρο το καλοκαίρι.

Tulipa undulatifolia

Λέσβος, 28/4/2013

Πρόκειται για μία από τις πιο εντυπωσιακές τουλίπες της Ελλάδας, γιατί εκτός από τα μεγάλα κόκκινα άνθη της, η Tulipa undulatifolia Boiss. έχει πολύ ιδιαίτερα, έντονα κυματιστά φύλλα. Από το χαρακτηριστικό αυτό πήρε εξάλλου το όνομα της (κυματόφυλλη).

Απαντά στους νομούς Φωκίδας, Βοιωτίας, Αττικής, Αργολίδας και Αρκαδίας, αλλά και τα νησιά Λέσβος και Χίος, ενώ η παγκόσμια εξάπλωσή της περιλαμβάνει τη νότια πρώην Γιουγκοσλαβία και περιοχές της Τουρκίας. Φύεται κυρίως μέσα ή στα όρια χωραφιών με σιτηρά, αν και τη συναντήσαμε μέσα σε πευκοδάσος στη Λέσβο και φρύγανα στη Χίο, σε υψόμετρο μέχρι 900 μ. Ανθίζει το Μάρτιο και τον Απρίλιο.

Δυστυχώς στις μέρες μας οι πληθυσμοί της T. undulatifolia διαρκώς περιορίζονται, αφενός λόγω των σύγχρονων μηχανικών μεθόδων καλλιέργειας και των ζιζανιοκτόνων και αφετέρου λόγω της υπερβολικής συλλογής. Μάλιστα, στα Δίδυμα Αργολίδας κάθε χρόνο διοργανώνεται η γιορτή τουλίπας, κατά την οποία οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του χωριού φτιάχνουν ανθοδέσμες από τουλίπες, ενώ μια ειδική επιτροπή βραβεύει την καλύτερη! Σύμφωνα με το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένω των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (έκδοση 1995), προτείνεται η ένταξη της κυματόφυλλης τουλίπας στην κατηγορία “Τρωτό” και αναφέρεται ότι ο μόνος τρόπος για να διασωθεί αυτό το σπάνιο είδος είναι η επιστροφή στις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας, κάτι που βέβαια χαρακτηρίζεται ως στόχος ουτοπικός.

Τυπικά, η T. undulatifolia προστατεύεται από το Προεδρικό Διάταγμα 67/1981 και περιλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και τα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου “ΦΥΣΗ 2000”.

Ophrys minutula

Λέσβος, 21/4/2013

Το πρώτο πράγμα που σκέφτεται κανείς όταν διαβάζει το όνομα Ophrys minutula Golz & Reinh. είναι ότι πρόκειται για μια πολύ μικρή Oprhys. Πράγματι, το χείλος στα μικροσκοπικά άνθη της O. minutula δεν ξεπερνά τα 9 χιλιοστά. Ανήκει στην ομάδα oestrifera, ομάδα μεγάλη και περίπλοκη που φέρνει συνήθως πονοκέφαλο σε όποιον ασχοληθεί μαζί της, αφού τα μέλη της εμφανίζουν μεγάλη ποικιλομορφία σε διάφορα χαρακτηριστικά και πολλές φορές είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσει κανείς.

Πρόκειται για μια ορχιδέα αρκετά σπάνια. Είναι ενδημική των νησιών Λέσβος, Σάμος, Χίος και Ικαρία, ενώ δεν αποκλείεται να βρίσκεται και στις απέναντι ακτές της Τουρκίας. Φύεται σε θαμνώνες, ελαιώνες ή ανοιχτά πευκοδάση, σε ασβεστολιθικά πετρώματα, από το επίπεδο της θάλασσας έως τα 650 μ. και θέσεις ηλιόλουστες έως ημισκιερές. Ανθίζει από τα μέσα περίπου Απριλίου έως τα μέσα Μαΐου.

Όπως όλες οι ορχιδέες της Ελλάδας, προστατεύεται από το ΠΔ 67/1981 και τη συνθήκη για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας (CITES). Ακόμα, συμπεριλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου “ΦΥΣΗ 2000”.

Veratrum album

Γράμμος, 12/8/2013

Το γένος Veratrum περιλαμβάνει 45 είδη, τα οποία κατανέμονται όλα στο βόρειο ημισφαίριο, τα περισσότερα στη δυτική βόρεια Αμερική και την ανατολική Ασία. Στην Ευρώπη βρίσκονται μόνο δύο είδη, τα οποία απαντούν και στη χώρα μας (Veratrum album, V. nigrum). Το όνομα Veratrum προκύπτει από τις λατινικές λέξεις vere και ater/atris, που σημαίνει πραγματικά μαύρο και αναφέρεται στις ρίζες του φυτού.

Το Veratrum album L. απαντά σε βουνά της Πίνδου και της βόρειας Ελλάδας, ενώ εκτός συνόρων εξαπλώνεται σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, φτάνοντας μέχρι τη Σιβηρία και την ανατολική Ασία. Τα μεγάλα χαρακτηριστικά του φύλλα είναι γνωστή εικόνα σε όσους έχουν περπατήσει σε ορεινά υγρά λιβάδια, σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 1200 μ. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο.

Ο λευκός ελλέβορος ή στερογιάνι, όπως λέγεται το V. album στα ελληνικά, χρησιμοποιήθηκε κατά την αρχαιότητα για την παρασκευή ενός εμετικού φαρμάκου. Τα αλκαλοειδή που περιέχονται σε όλα τα μέρη του φυτού, αλλά κυρίως στη ρίζα του, το καθιστούν ισχυρά δηλητηριώδες και γι' αυτό η χρήση του εγκαταλήφθηκε στο πέρασμα του χρόνου. Σήμερα χρησιμοποιείται στην ομοιοπαθητική.

Cyclamen persicum

Χίος, 30/3/2013

Το Cyclamen persicum Mill. είναι ένα κυκλάμινο... αλλιώτικο από τα άλλα, αφού χαρακτηρίζεται από εαρινή ανθοφορία. Με εξαίρεση την ποικιλία autumnale από την πόλη της Ιεριχούς στην Παλαιστίνη, που ανθίζει το φθινόπωρο, το κυκλάμινο αυτό ανθίζει από τον Ιανουάριο μέχρι το Μάιο.

Ονομάστηκε περσικό κυκλάμινο, παρόλο που στην Περσία δε θα δείτε ούτε ένα. Η παραπλανητική ονομασία προέκυψε κατά το 18ο αιώνα, όταν πολλά άτομα του είδους μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη από χώρες της ανατολής, οπότε σχηματίστηκε η λανθασμένη εντύπωση ότι προέρχονταν από την Περσία. Η εξάπλωσή του περιλαμβάνει περιοχές της νοτιοδυτικής Τουρκίας έως το Ισραήλ και την Ιορδανία, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, ενώ έχει αναφερθεί και από την Αλγερία και την Τυνησία. Στην Ελλάδα βρίσκεται στα νησιά του ανατολικού και βορειοανατολικού Αιγαίου (Ρόδος, Κάρπαθος, Σύμη, Τήλος, Χίος, πιθανόν και στη Λέσβο). Φύεται σε βραχώδεις πλαγιές, σε θαμνώνες ή δάση τραχείας πεύκης, από το επίπεδο της θάλασσας έως τα 800 μ.

Το C. persicum προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 και τη συνθήκη CITES για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ. Στην Ελλάδα, οι πληθυσμοί του βρίσκονται απομονωμένοι σε νησιά και κινδυνεύουν από υπερβολική συλλογή, καθώς πρόκειται για ένα πολύ όμορφο φυτό που καλλιεργείται ευρέως. Για το λόγο αυτό προτείνεται από το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (την έκδοση του 1995) η ένταξή του στην κατηγορία “Τρωτό”. 

Crocus sativus

Ξεκινώντας να γράφουμε για τον Crocus sativus, τον ήμερο καλλιεργούμενο κρόκο της Κοζάνης, πέσαμε πάνω σε αυτό: http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/04/18041999.pdf Πρόκειται για ένα αφιέρωμα τόσο πλήρες, που καθιστά κάθε δική μας προσπάθεια συγγραφής ενός κειμένου για τον κρόκο περιττή. Απολαύστε λοιπόν, παρέα με μερικές δικές μας φωτογραφίες, που λήφθηκαν κοντά στην Αιανή Κοζάνης, στις 28/10/2013. Λυπόμαστε πολύ που δεν μπορούμε να σας μεταφέρουμε και το άρωμά του...

Crocus sativus, κρόκος ο ήμερος

Τα κόκκινα πολύτιμα στίγματα του κρόκου

Άνθη που έχουν συλλεχθεί 

Ανθισμένο κροκοχώραφο, από τις πιο εντυπωσιακές φθινοπωρινές εικόνες 

ΥΓ. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια Λαμπροπούλου...

Crocus robertianus

Ζαγόρι, 26/10/2013

Το τελευταίο plant hunting αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανοποιητικό, αφού όχι μόνο συναντήσαμε το φυτό-στόχο μας, αλλά εντοπίσαμε ένα νέο, αρκετά μεγάλο πληθυσμό του. Ο λόγος για τον ενδημικό κρόκο της Ελλάδας που ακούει στο όνομα Crocus robertianus C. Brickell και απαντά σε περιοχές της βόρειας και νότιας Πίνδου, φτάνοντας νότια μέχρι την περιοχή μεταξύ Ναυπάκτου και Λιδωρικίου και το όρος Αράκυνθος. Η νέα θέση που ανακαλύψαμε βρίσκεται κοντά στο κεντρικό Ζαγόρι.

Ο C. robertianus περιγράφηκε το 1973 από τη βόρεια Πίνδο, όπου εντοπίστηκε κάπου ανάμεσα στα Ιωάννινα και τα Τρίκαλα. Φύεται σε σκιερές θέσεις που συγκρατούν υγρασία και εδάφη πλούσια, μέσα σε ελατοδάση, δρυοδάση ή κάτω από πλατάνια, κουμαριές, ακόμα και πουρνάρια ή γαύρους. Θα τον βρείτε σε ένα μεγάλο εύρος υψομέτρων, από τα 150 έως τα 1100 μ., επάνω σε ασβεστόλιθο, φλύσχη ή ψαμμίτη. Η ανθοφορία του ξεκινά γύρω στα μέσα Οκτωβρίου και διαρκεί μέχρι και το Νοέμβριο.

Οι μέχρι τώρα καταγεγραμμένοι πληθυσμοί του C. robertianus ήταν μικροί και κατακερματισμένοι. Επιπλέον, όπως πληροφορούμαστε από το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων φυτών της Ελλάδας, ο όμορφος αυτός κρόκος κινδυνεύει από πιθανές αλλαγές στο μικροκλίμα των περιοχών όπου φύεται ή από υπερβολική συλλογή για εμπόριο και καλλιέργεια. Για το λόγο αυτό, προτείνεται η ένταξή του στην κατηγορία “Σχεδόν Απειλούμενο”, ενώ ήδη προστατεύεται, σε θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο, από τη Σύμβαση της Βέρνης για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος και το ΠΔ 67/81 του ελληνικού κράτους, για την προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Τέλος, συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο των φυτικών ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ.

ΥΓ. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Φάνη Καραμπλιάνη για όλες τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρείχε!

Cyclamen hederifolium

Παγγαίο, 10/9/2012

Πασίγνωστο και χιλιοτραγουδισμένο, το κυκλάμινο παραμένει ένα από τα πιο όμορφα στολίδια του φθινοπώρου. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη κύκλος και αναφέρεται στους βλαστούς του φυτού, οι οποίοι κατά την καρποφορία τυλίγονται κυκλικά, σαν σπείρα. Η ελληνική του ονομασία, τουλάχιστον κατά την αρχαιότητα, ήταν χελώνιον, καθώς οι κόνδυλοι του φυτού μέσα στο έδαφος θύμιζαν στο σχήμα το συμπαθές ερπετό.

Στην Ελλάδα φύονται δύο κυκλάμινα που ανθίζουν το φθινόπωρο: το Cyclamen hederifolium Aiton και το C. graecum Link. Σήμερα θα αναφερθούμε στο πρώτο. Το C. hederifolium ονομάστηκε έτσι λόγω των φύλλων του που μοιάζουν με αυτά του κισσού (Hedera helix). Είναι το πιο διαδεδομένο είδος κυκλάμινου και ένα από τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο ως καλλωπιστικά. Η εξάπλωσή του περιλαμβάνει χώρες της νότιας Ευρώπης, από τη Γαλλία στα δυτικά, φτάνοντας μέχρι τη δυτική Τουρκία στα ανατολικά. Ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι το Νοέμβριο, μέσα σε δάση ή συστάδες δέντρων και σε βραχώδεις σκιερές θέσεις, συνήθως επάνω σε ασβεστόλιθο.

Προστατεύεται, όπως όλα τα είδη Cyclamen, από τη Συνθήκη CITES για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας και συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ.

Ζαγόρι, 22/10/2006

Τα κυκλάμινα είναι τοξικά για πολλούς οργανισμούς, ανάμεσά τους και ο ανθρώπινος, αν και λέγεται ότι αποτελούν μεζέ για τα γουρούνια, εξ ου και η ονομασία χοιρόψωμα (sowbread στα αγγλικά, pain de pourceau στα γαλλικά, κλπ). Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για διάφορους θεραπευτικούς σκοπούς, ενώ κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, σύμφωνα με το χειρόγραφο “Doctrine of Signatures”, το οποίο υποστήριζε ότι κάθε φυτό ανάλογα με το σχήμα του θεραπεύει το ανθρώπινο όργανο που έχει το ίδιο σχήμα, το κυκλάμινο χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία πόνων στα αυτιά, καθώς τα φύλλα του θύμιζαν... αυτιά! (Ακόμα κι αν συμφωνείτε με κάτι τέτοιο, μην το δοκιμάσετε ποτέ στο σπίτι...)

Φίλυρο, 24/10/2010

Το γένος Bornmuellera στην Ελλάδα

Bornmuellera tymphaea

Το γένος με το αστείο όνομα που παρουσιάζουμε σήμερα, εκπροσωπείται στην Ελλάδα από 4 ενδιαφέροντα taxa: ένα είδος, δύο υποείδη και ένα υβρίδιο, όλα ενδημικά μιας περιορισμένης περιοχής στη βορειοδυτική Ελλάδα – εκτός της Bornmuellera baldaccii subsp. baldaccii, η εξάπλωση της οποίας φτάνει μέχρι την Αλβανία – και όλα φυόμενα επάνω στα σερπεντινικά πετρώματα της περιοχής αυτής, που σημαίνει ότι ανέχονται τις υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, όπως νικελίου, συσσωρεύοντάς τα στους ιστούς τους. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά.

Bornmuellera tymphaea

Bornmuellera tymphaea (Hausskn.) Hausskn.

Η Bornmuellera tymphaea είναι ενδημική μιας μικρής περιοχής της Πίνδου, ενώ απαντά και στο όρος Βούρινος, πάντα επάνω σε σερπεντινικά υποστρώματα. Φύεται σε βράχια, σταθεροποιημένες σάρες, λιβάδια και άκρες δρόμων, συχνά άφθονη σε διαταραγμένα εδάφη, σε υψόμετρα από 700 έως 2200 μ. και ανθίζει από το Μάιο μέχρι τις αρχές του Ιουλίου. Συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και τα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών που καταχωρήθηκαν για το δίκτυο “ΦΥΣΗ 2000”.

Bornmuellera baldaccii subsp. rechingeri

Bornmuellera baldaccii (Degen) Heywood

To δεύτερο είδος του γένους που απαντά στην Ελλάδα είναι η Bornmuellera baldaccii. Το είδος αυτό χωρίζεται σε δύο υποείδη: τη B. baldaccii subsp. baldaccii, που εξαπλώνεται βόρεια του Σμόλικα, μέχρι την Αλβανία, και τη B. baldaccii subsp. rechingeri Greuter, ενδημική της περιοχής νότια του Σμόλικα, μέχρι το πέρασμα της Κατάρας. Τα δύο υποείδη μπορεί να είναι τοπικά άφθονα, αλλά πάντα σε σερπεντινικά υποστρώματα, σε βραχώδεις θέσεις, πετρώδη λιβάδια ή σταθεροποιημένες σάρες και υψόμετρο από 1400 έως 1800 μ. Ανθίζουν από τα μέσα Μαΐου μέχρι τον Ιούλιο και περιλαμβάνονται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου “ΦΥΣΗ 2000”.

Bornmuellera baldaccii subsp. rechingeri

Bornmuellera baldaccii x tymphaea

Τα δύο αυτά είδη, όταν συναντηθούν, υβριδίζουν χωρίς ενδοιασμούς και αναστολές. Το αποτέλεσμα; Η B. baldaccii x tymphaea, ένα υβρίδιο που με την πρώτη ματιά θυμίζει το είδος baldaccii, αλλά έχει χαρακτηριστικά ενδιάμεσα των δύο γονέων. Απαντά στη βόρεια Πίνδο, κοντά στον ένα ή και τους δύο γονείς του και έχει βρεθεί σε υψόμετρα από 1600 έως 2100 μ. Δυστυχώς δε σταθήκαμε τυχεροί στην ανεύρεση του υβριδίου. Ίσως την επόμενη φορά...

* Όλες οι λήψεις έγιναν στις 4/5/2013, στη Βασιλίτσα Γρεβενών.

Gentianella bulgarica

Καϊμακτσαλαν, 29/9/2013

H Gentianella bulgarica (Velen.) Holub έρχεται να προσθέσει ακόμα ένα λόγο για να επισκεφτεί κανείς τα βουνά των βόρειων συνόρων το φθινόπωρο. Με όψιμη ανθοφορία που ξεκινάει από τον Αύγουστο, επιμένει να στολίζει τα αλπικά λιβάδια με τα κροσσωτά της πέταλα μέχρι και τον Οκτώβρη. Είναι ενδημικό φυτό της βαλκανικής χερσονήσου και η ελληνική της εξάπλωση ξεκινάει από το Σμόλικα στα δυτικά, φτάνoντας μέχρι το Παπίκιο στα ανατολικά και σε υψόμετρα από 1300 μέχρι 2200 μ. Το δικό μας ραντεβού μαζί της δόθηκε λίγο κάτω από την κορυφή του Καϊμακτσαλάν.

Η G. bulgarica συμπεριλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου "ΦΥΣΗ 2000".

ΥΓ. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ορέστη και στο υπόλοιπο χορευτικό σύνολο για τη βοήθειά τους στην ανεύρεση!

Χλωρίδα και βλάστηση της Λέσβου

Νέο τεύχος του διαδικτυακού περιοδικού Photophysis με νέο άρθρο μας για τη χλωρίδα και τη βλάστηση της Λέσβου: http://issuu.com/tassossakoulis/docs/issue_9_layout_1_light

Viola epirota

Βασιλίτσα, 4/5/2013

Η Viola epirota (Halácsy) Raus είναι ενδημική της βορειοδυτικής Ελλάδας και γειτονικών περιοχών της Αλβανίας. Όποιος σκαρφαλώνει στα βουνά της Ηπείρου και της δυτικής Μακεδονίας, μπορεί να τη συναντήσει σε βραχώδη λιβάδια ή σάρες, από τα 1600 έως τα 2300 μ. Η ανθοφορία της διαρκεί σχεδόν τέσσερις μήνες, από το Μάιο μέχρι και τον Αύγουστο.

Πιθανό υβρίδιο V. epirota x albanica

Οι άγριες βιολέτες είναι ένα γένος δύσκολο στην ταξινόμηση, καθώς οι διαφορές μεταξύ τους δεν είναι πάντα ευδιάκριτες και έχουν την τάση να υβριδίζουν. Ένα καλό παράδειγμα είναι η V. epirota που παρουσιάζουμε σήμερα. Τη συναντήσαμε στη Βασιλίτσα Γρεβενών, περιοχή όπου συνυπάρχει με τη V. albanica και τη V. ducadjinica και στην οποία έχουν καταγραφεί ενδιάμεσες μορφές των τριών ειδών.

Η V. epirota περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών που καταχωρήθηκαν για τις περιοχές του δικτύου “ΦΥΣΗ 2000”.

Pinguicula hirtiflora

Γράμμος, 16/8/2013

Μπορεί στο άκουσμα των λέξεων “σαρκοφάγο φυτό” να μας έρχονται συνειρμικά στο μυαλό εικόνες γιγαντιαίων πράσινων πλασμάτων με τεράστιο στόμα και κοφτερά δόντια, αλλά στην πραγματικότητα, τα σαρκοφάγα φυτά είναι μικρές πόες, όπως η μικροσκοπική Pinguicula hirtiflora Ten. (syn. Pinguicula crystallina ssp. hirtiflora (Ten.) Strid) και, μάλιστα, ο όρος εντομοφάγα τους ταιριάζει καλύτερα, αφού “τρώνε” μόνο μικρά έντομα.

Το χαριτωμένο αυτό λουλουδάκι, που προστατεύεται από την Οδηγία 92/43 και τη Σύμβαση της Βέρνης, απαντά στην ηπειρωτική Ελλάδα, βορειότερα της Πελοποννήσου, στην Αλβανία, τη νοτιοδυτική πρώην Γιουγκοσλαβία και τη νότια Ιταλία. Πολλές φορές σχηματίζει μεγάλους πληθυσμούς σε σκιερά βράχια δίπλα σε νερό, σε μια ποικιλία υποστρωμάτων, από ασβεστόλιθο μέχρι σερπεντίνες. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε υψόμετρα από 200 έως 1900 μ., ενώ στην Ιταλία έχει βρεθεί ακόμη και στο επίπεδο της θάλασσας. Ανθίζει από τον Απρίλιο μέχρι και το Σεπτέμβριο, ανάλογα με το υψόμετρο και την έκθεση.

Η ικανότητά του να παγιδεύει έντομα οφείλεται στα φύλλα του που παράγουν και εκκρίνουν βλεννώδεις, εξαιρετικά κολλώδεις ουσίες. Τα άτυχα έντομα που ακουμπάνε εκεί κολλάνε και όσα δεν μπορούν να φύγουν, βρίσκουν έναν αργό και βασανιστικό θάνατο, καθώς αποσυντίθενται σταδιακά από τα οξεά και τα πεπτικά ένζυμα που εκκρίνονται και πάλι από τα φύλλα. Στο τέλος, τα φύλλα της Pinguicula απορροφούν τα διαλυμένα συστατικά των εντόμων, συμπληρώνοντας έτσι τη διατροφή του φυτού. 

Σμόλικας, 4/8/2012

Alyssum doerfleri

Όρλιακας, 4/5/2013

Το γένος Alyssum είναι από τα μεγαλύτερα σε αριθμό ειδών γένη της οικογένειας των Σταυρανθών: 120-150 είδη εξαπλώνονται σε Ευρώπη, Ασία, βόρεια Αφρική και το ανατολικό κομμάτι της βόρειας Αμερικής. Πρόκειται για φυτά που προτιμούν ξηρά ενδιαιτήματα συνήθως ορεινών περιοχών. Μάλιστα, το sectio Odontarrhena περιλαμβάνει αρκετά είδη που είναι προσαρμοσμένα να ζουν σε σερπεντίνες και άλλα υπερβασικά πετρώματα, ανεχόμενα υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, όπως νικελίου. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη Flora Hellenica, υπάρχουν 38 είδη Alyssum. Το εντυπωσιακό είναι ότι σχεδόν τα μισά, δηλαδή 19 είδη, είναι ενδημικά της χώρας μας.

Το Alyssum doerfleri Degen είναι ένα σπάνιο άλυσσο, γνωστό μόνο από λίγες θέσεις στον ελληνικό χώρο και τη γειτονική ΠΓΔΜ. Εντός συνόρων απαντά διάσπαρτο στα βουνά Οίτη, Παρνασσός, Πίνοβο και κοντά στη Μικρή Πρέσπα, ενώ τοπικά άφθονο αναφέρεται από τον Όρλιακα των Γρεβενών, όπου το συναντήσαμε. Φύεται σε βραχώδεις ή χαλικώδεις ασβεστολιθικές θέσεις και υψόμετρο από 900 έως 2000 μ. Ανθίζει κατά τους μήνες Απρίλιο έως Ιούλιο και οι καρποί του ωριμάζουν από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο.

Προστατεύεται από το ΠΔ 67/1981 και συμπεριλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ και τα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών που καταχωρήθηκαν για το δίκτυο “ΦΥΣΗ 2000”.

Scutellaria orientalis ssp. pinnatifida

Καστοριά, 12/8/2013

Το γένος Scutellaria περιλαμβάνει περίπου 320 είδη. Η Scutellaria orientalis L., η μοναδική κίτρινη σκουτελλάρια της χώρας μας, έχει 16 υποείδη, δύο από τα οποία απαντούν στην Ελλάδα: Scutellaria orientalis ssp. pinnatifida J.R. Edm., την οποία παρουσιάζουμε σήμερα και Scutellaria orientalis ssp. alpina (Boiss.) O. Schwarz.

Εκτός συνόρων, το υποείδος pinnatifida εξαπλώνεται στην Αλβανία, την πρώην Γιουγκοσλαβία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία. Φύεται σε ένα εύρος υψομέτρων, από τα χαμηλά μέχρι τα 2200 μ., όπως πχ στο Χελμό, σε ξηρές βραχώδεις και συνήθως ασβεστολιθικές θέσεις.

Σύμφωνα με την κινέζικη παραδοσιακή ιατρική, είδη του γένους Scutellaria θεωρούνται ότι θεραπεύουν ένα πλήθος ασθενειών και βρίσκουν χρήση ως αντιοξειδωτικά, αντισπασμωδικά, αντιβακτηριακά, ηπατοπροστατευτικά, κ.α. Στην Τουρκία η Scutellaria orientalis χρησιμοποιείται ως τονωτικό, στυπτικό και αιμοστατικό.

Allium carinatum ssp. pulchellum

Καμβούνια, 14/8/2013

Το μωβ αγριοκρέμμυδο που παρουσιάζουμε σήμερα ονομάζεται Allium carinatum ssp. pulchellum (G. Don) Bonnier & Layens. Το όνομα του υποείδους pulchellum σημαίνει όμορφο στα λατινικά και εξηγεί την προτίμηση που του δείχνουν καλλιεργητές από όλη την Ευρώπη, δίνοντάς του μια θέση στον κήπο τους.

Αυτοφυές απαντά στη νότια Ευρώπη, κυρίως στα ανατολικά, φτάνοντας δυτικά μέχρι τη νοτιοανατολική Γαλλία. Φύεται σε ορεινά λιβάδια ή θαμνώνες και ανθίζει το καλοκαίρι.

Καμβούνια, 3/8/2012

Geranium reflexum

Γράμμος, 12/8/2013

Το μικρό αυτό ανεμοδαρμένο – αφού μοιάζει σαν να του σήκωσε ο αέρας τα πέταλα – γεράνι ήταν μια από τις αναπάντεχες, αλλά ευτυχείς συναντήσεις που είχαμε μέσα στα σκοτεινά δάση του Γράμμου. Πρόκειται για το Geranium reflexum L. το οποίο απαντά στα βουνά της Πίνδου, το Βέρμιο, το Βαρνούντα και το Φαλακρό. Η παγκόσμια εξάπλωσή του είναι σχετικά μικρή, καθώς περιλαμβάνει τα Απέννινα όρη της Ιταλίας, την Αλβανία, τη νότια πρώην Γιουγκοσλαβία και τη νοτιοδυτική Βουλγαρία.

Φύεται σε υγρές και σκιερές θέσεις, σε εδάφη πλούσια σε χούμο και κάποιες φορές σε ανοίγματα δάσους οξιάς. Προτιμά τα μεγάλα υψόμετρα, από τα 1700 έως τα 2000 μ. Η ανθοφορία του ξεκινά στα τέλη Ιουνίου και διαρκεί όλο τον Ιούλιο, ενώ, όπως διαπιστώσαμε, μπορεί να επεκταθεί μέχρι και τον Αύγουστο.

Campanula tymphaea

Σμόλικας, 4/8/2012

Μια ασυνήθιστη καμπανούλα που πρωτοπεριγράφηκε από τη βορειοδυτική Ελλάδα και πήρε το όνομά της από ένα από τα ψηλά βουνά που δεσπόζουν στην περιοχή: την Τύμφη. Η Campanula tymphaea Hausskn. έχει πλευρικούς ανθοφόρους βλαστούς κατακείμενους, με τον τελικό κλάδο να είναι συνήθως όρθιος. Η μορφή της μπορεί να ποικίλει αρκετά, ανάλογα με τις πιέσεις – κυρίως από βόσκηση – που δέχεται.

Είναι ενδημική της Πίνδου και της Αλβανίας και απαντά σε λιβάδια, επίπεδες πετρώδεις ή χαλικώδεις εκτάσεις, σε μια ποικιλία βασικών υποστρωμάτων, από τα 1200 έως τα 1400 μ. Ανθίζει από τα μέσα Ιουνίου, έως τις αρχές Αυγούστου.

Η C. tymphaea περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου ΦΥΣΗ 2000.

Sideritis scardica

Όλυμπος, 16/7/2011

Το Sideritis scardica Griseb. είναι ακόμα ένα τσάι του βουνού, της ηπειρωτικής αυτή τη φορά Ελλάδας. Φυτό ενδημικό των νότιων Βαλκανίων, εξαπλώνεται στο βόρειο και βορειοανατολικό κομμάτι της χώρας, κατεβαίνοντας νότια μέχρι τον Κίσσαβο και το Πήλιο, ενώ απαντά και στο νησί της Θάσου.

Φύεται σε ασβεστόλιθο, σε ξηρά ορεινά λιβάδια και βραχώδεις τοποθεσίες, γενικά σε μεγάλα υψόμετρα, από 1600 έως 2300 μ., αν και περιστασιακά μπορεί να κατεβεί στα 500 μ. Η περίοδος ανθοφορίας του ξεκινά τον Ιούνιο και μπορεί να διαρκέσει μέχρι το Σεπτέμβρη.

Το S. scardica περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου ΦΥΣΗ 2000. Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ανάρτηση για το S. sipylea και ισχύει για όλα τα είδη Sideritis στην Ελλάδα, οι πληθυσμοί του απειλούνται από ανεξέλεγκτη συλλογή. Γι’ αυτό αν τύχει να το συναντήσετε σε κάποιο βουνό, δείτε το, χαρείτε το, μυρίστε το, φωτογραφίστε το, αλλά μην το κόψετε…  

Sideritis sipylea

Λέσβος, 27/6/2013

Το γνωστό τσάι του βουνού στα μέρη της ανατολής ακούει στο όνομα Sideritis sipylea Boiss. Πρόκειται για ένα πολύ αρωματικό φυτό, ενδημικό της δυτικής και κεντρικής Ανατολίας και των νησιών Λέσβος, Χίος, Σάμος και Ικαρία του ανατολικού Αιγαίου.

Στην Ελλάδα το S. sipylea απαντά κυρίως σε βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές και δάση πεύκου, ενώ στη Χίο έχει βρεθεί και σε φρύγανα. Φύεται σε υψόμετρα από 250 έως 1200 μ. και ανθίζει το καλοκαίρι, κατά τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο.

Το τσάι του βουνού είναι ένα δημοφιλές αφέψημα στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, και χρησιμοποιείται στη λαϊκή θεραπευτική για την αντιμετώπιση κρυολογημάτων, λοιμώξεων του αναπνευστικού ή γαστρεντερικών διαταραχών. Αυτό δυστυχώς έχει οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη συλλογή, τόσο για ιδία χρήση όσο και για εμπορική εκμετάλλευση, που με τη σειρά της οδήγησε σε μία τρομερή μείωση των πληθυσμών όλων των ειδών που απαντούν στη χώρα.

Ειδικότερα για το S. sipylea, λόγω της διαρκούς μείωσης των πληθυσμών του, είτε από έντονη βόσκηση είτε από συλλογή, πληροί τα κριτήρια για το χαρακτηρισμό του ως «Κινδυνεύον». Όπως μας πληροφορεί η Αναστασία Στεφανάκη στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, τόσο η συλλογή όσο και η βόσκηση έχουν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση των ανθοφόρων βλαστών, γεγονός που δυσχεραίνει την ανανέωση των πληθυσμών του και που καθιστά απαραίτητο των έλεγχο των δύο αυτών παραγόντων πίεσης για τη διατήρηση του είδους. Εκτός από το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων, περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου ΦΥΣΗ 2000. 

Oxytropis purpurea

Σινιάτσικο, 11/6/2011

Τα μεγάλα υψόμετρα κρύβουν και μεγάλες χλωριδικές εκπλήξεις, όπως αυτό το τριανταφυλλί ψυχανθές, σπάνιο τόσο για το χρώμα του, όσο και για τη συνολική εξάπλωσή του.

Το Oxytropis purpurea (Bald.) Markgr. έχει βρεθεί στα βουνά Όλυμπος, Σινιάτσικο, Μπούτσι και Άθως. Εκτός συνόρων έχει απαντά μόνο στην Αλβανία και τη νοτιοδυτική πρώην Γιουγκοσλαβία. Φύεται σε ασβεστολιθικές βραχώδεις θέσεις και ανθίζει τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Προτιμά τα μεγάλα υψόμετρα, πάνω από τα 1900 μ., αν και έχει αναφερθεί και από τα 1000 μ. Στον Όλυμπο έχει βρεθεί μέχρι τα 2800 μ.  

Προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 και περιλαμβάνεται στον παγκόσμιο κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασία του ΟΗΕ και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000». Το 1997 αναφέρθηκε ως «Σπάνιο» για την Ελλάδα και την Αλβανία στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης. 

Dianthus anatolicus

Λέσβος, 1/6/2013

Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου συγγενεύουν χλωριδικά με τη γειτονική Ανατολία και αποτελούν συχνά το όριο εξάπλωσης φυτικών ειδών προς τη δύση. Έχουμε ήδη αναφέρει το Haplophyllum megalanthum, το Himantoglossum comperianum και τον Crocus biflorus ssp. nubigena. Σήμερα παρουσιάζουμε ένα ακόμα τέτοιο φυτό που γεφυρώνει τη Λέσβο με την Τουρκία και δεν αναγνωρίζει τα τεχνητά γεωγραφικά όρια των ανθρώπων: τον Dianthus anatolicus Boiss.

Το μικρό αυτό άσπρο γαρυφαλλάκι κρύβει μια έκπληξη στην κάτω επιφάνεια των πετάλων του, καθώς το χρώμα εκεί πλησιάζει προς το κόκκινο. Εξαπλώνεται στην κεντρική και δυτική Ανατολία και την Ευρωπαϊκή Τουρκία. Στην Ελλάδα έχει αναφερθεί μόνο από τη Λέσβο, όπου ανακαλύφθηκε το 1993, και τη Χίο (1997). Φύεται σε πετρώδεις τοποθεσίες, σε μακκία βλάστηση ή πευκοδάση, από τα 20 έως τα 700 μ. Ανθίζει μέσα Απριλίου με τέλη Ιουνίου.