Biarum tenuifolium

Λευκάδα, 23/10/2011

Είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνει κανείς τον περίεργο αυτό εκπρόσωπο της οικογένειας Araceae. Τα φύλλα του είναι συνήθως απόντα κατά την άνθιση και το άνθος του έχει τις καφέ αποχρώσεις του χώματος, με αποτέλεσμα να μοιάζει με ένα κλαδάκι που ξεπροβάλλει από το έδαφος. Μόνο η μυρωδιά του το προδίδει, η οποία, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, μοιάζει με περιττώματα αγελάδων, αν και οι δικές μας μύτες, προφανώς όχι και τόσο ευαίσθητες, δεν συνέλαβαν καμιά τέτοια μυρωδιά. 

Η ταξιανθία του Biarum tenuifolium (L.) Schott σχηματίζεται στην επιφάνεια του εδάφους, εκεί όπου αργότερα παράγονται και οι καρποί του. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται γεωκαρπία (geocarpy) και είναι μια στρατηγική ορισμένων φυτών, κυρίως των ξηρών βιοτόπων ή των ερήμων, με την οποία εξασφαλίζεται η φύτρωση των σπερμάτων κοντά στο μητρικό φυτό, όπου οι συνθήκες για την ανάπτυξη του νέου φυτού είναι αποδεδειγμένα ευνοϊκές.   

Φύεται σε πετρώδη εδάφη, στην περιοχή της Μεσογείου, και ανθίζει προς το τέλος του καλοκαιριού και το φθινόπωρο χωρίς φύλλα ή, σπανιότερα, τέλος άνοιξης με αρχές καλοκαιριού μαζί με φύλλα. Στην Ελλάδα απαντά, εκτός των άλλων, και ένα ενδημικό υποείδος, το B. tenuifolium ssp.  idomenaeum που φύεται αποκλειστικά στην Κρήτη.

Χαρακτηριστικό στοιχείο της οικογένειας είναι η ιδιότυπη ταξιανθία που φέρουν όλα τα μέλη της. Τα μικροσκοπικά αρσενικά και θηλυκά άνθη είναι πολύ πυκνά διατεταγμένα σε μία επιμήκη κυλινδρική διάταξη, η οποία ονομάζεται σπάδικας. Ο σπάδικας περιβάλλεται από ένα τεράστιο βράκτιο, τη σπάθη. 

Σε μερικά Araceae η επικονίαση είναι μια πολύπλοκη και πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία. Όταν τα άνθη του σπάδικα ωριμάσουν, τα έντομα που αναλαμβάνουν το ρόλο του επικονιαστή, κυρίως μύγες, μέλισσες και σκαθάρια, πρέπει με κάποιον τρόπο να δελεαστούν για να το πλησιάσουν. Το δέλεαρ για τα έντομα αυτά είναι η μυρωδιά που εκλύεται από τον σπάδικα, η οποία μπορεί για μας να είναι αποκρουστική, καθώς συνήθως θυμίζει πτώμα σε αποσύνθεση ή περιττώματα ζώων, αλλά για τα πτωματοφάγα ή κοπροφάγα έντομα τέτοιες μυρωδιές αφήνουν την υπόσχεση λαχταριστού γεύματος. Μάλιστα, για να είναι ακόμα εντονότερη η οσμή, ο σπάδικας ανεβάζει με μια πολύπλοκη διαδικασία τη θερμοκρασία του (μερικές φορές έως και 10 βαθμούς περισσότερο από τη θερμοκρασία αέρα), έτσι ώστε οι πτητικές ενώσεις που αποτελούν την οσμή να διαχέονται ευκολότερα.

Τα έντομα, μπαίνουν μέσα στη σπάθη ψάχνοντας για τροφή και, όχι μόνο μένουν νηστικά, αλλά παγιδεύονται στις κολλώδεις εσωτερικές επιφάνειες της σπάθης. Στη συνέχεια οι στήμονες απελευθερώνουν γύρη, η οποία κολλάει στα φυλακισμένα έντομα. Με μια αναδιαμόρφωση της εσωτερικής επιφάνειας της σπάθης τα έντομα απελευθερώνονται, μεταφέροντας τη γύρη, σε κάποιο άλλο άτομο του είδους.

Ένα μέλος της οικογένειας, το Amorphophallus titanum (Becc.) Becc, κατέχει το ρεκόρ της μεγαλύτερης αδιακλάδωτης ταξιανθίας στον κόσμο. Ο σπάδικάς του μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 3 m στην προσπάθειά του να διασπείρει όσο το δυνατόν μακρύτερα τη μυρωδιά του στο πυκνό τροπικό δάσος της Σουμάτρας, όπου απαντά αποκλειστικά.