Galanthus nivalis

Χαλκιδική, 12/2/2016

O Galanthus nivalis L. είναι το πιο γνωστό είδος του γένους. Έχουμε αναφερθεί παλαιότερα στο όνομα Galanthus (από τις λέξεις γάλα και άνθος). Το όνομα του είδους (nivalis: χιονώδης) σχετίζεται είτε με το λευκό χρώμα του άνθους ή με την ανθοφορία του που συμπίπτει με το λιώσιμο του χιονιού και συχνά με την εμφάνιση του φυτού μέσα από το χιόνι.

Το είδος αυτό είναι αυτοφυές σε πολλές χώρες της κεντρικής και νότιας Ευρώπης, ενώ στο βορειότερο κομμάτι της (Αγγλία, Ολλανδία, Σκανδιναβική χερσόνησος, κ.α.), όπως επίσης και στις ΗΠΑ και στον Καναδά,  έχει εισαχθεί και εγκλιματιστεί. Στην Ελλάδα αναφέρεται από τα φυτογεωγραφικά διαμερίσματα της βόρειας και νότιας Πίνδου, τη βόρεια κεντρική και βόρεια ανατολική Ελλάδα και τα νησιά του βορείου Αιγαίου. Φύεται σε δάση οξιάς, καστανιάς ή άλλων φυλλοβόλων, σε υψόμετρο από 350 έως 1400 μ., αν και οι περισσότεροι πληθυσμοί του έχουν εντοπιστεί κάτω από τα 900 μ. Ανθίζει από το Φεβρουάριο μέχρι τις αρχές του Απρίλη. 

Τα άνθη του επικονιάζονται από μέλισσες, ενώ σημαντικό ρόλο στον κύκλο ζωής του παίζουν και τα μυρμήγκια. Τα σπέρματα του φυτού φέρουν ελαιοσώματα, μια δομή πλούσια σε λιπίδια και πρωτεΐνες, που αποτελεί λιχουδιά για τα μυρμήγκια. Έτσι, τα συμπαθή έντομα, κουβαλούν τα σπέρματα του φυτού στις υπόγειες στοές τους με σκοπό να ταΐσουν τα σαρκώδη ελαιοσώματα στις προνύμφες τους, βοηθώντας έτσι τη διασπορά των σπερμάτων και, με την απόθεσή τους σε σημεία πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία, τη φύτρωσή τους. 

Το γένος Galanthus κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στα βολβόφυτα που πωλούνται κάθε χρόνο για καλλιέργεια, παγκοσμίως. Ανάμεσα στα είδη του γένους, το G. nivalis είναι από τα πιο διαδεδομένα καλλωπιστικά φυτά και το εμπόριό του φτάνει τα εκατοντάδες χιλιάδες άτομα ανά έτος. Περιέχει αλκαλοειδή, κάποια από τα οποία είναι ιδιαίτερα δηλητηριώδη. Αναφέρεται ότι στην Ολλανδία, κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, οι άνθρωποι, μη έχοντας κάτι άλλο να φάνε, κατανάλωσαν βολβούς του φυτού και εμφάνισαν συμπτώματα δηλητηρίασης. Το φυτό συλλέγεται πάντως και για φαρμακευτικούς σκοπούς.  

Από το 1990, με τη Συνθήκη για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας (CITES), απαγορεύτηκε η συλλογή ζωντανού υλικού για εμπόριο. Παρόλα αυτά, οι πληθυσμοί του G. nivalis βαίνουν συνεχώς μειούμενοι. Σε αυτό συμβάλλει και η απώλεια των βιοτόπων του φυτού είτε από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις ή την πανταχού παρούσα κλιματική αλλαγή. Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες όπου βρίσκεται αυτοφυής, συμπεριλαμβάνεται στα εκάστοτε Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων, με χαρακτηρισμούς όπως «Τρωτό», «Σχεδόν Απειλούμενο» - όπως και στην Ελλάδα -  ή ακόμα και «Κρισίμως κινδυνεύον». Να σημειωθεί επίσης ότι στη χώρα μας ένας από τους πληθυσμούς του Galanthus nivalis βρίσκεται στη Χαλκιδική, στους πρόποδες του όρους Κάκαβος και πλησίον της περιοχής εξόρυξης χρυσού, σε ένα οικοσύστημα που συνεχώς υποβαθμίζεται…

Ο G. nivalis προστατεύεται από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, τη Συνθήκη CITES και συμπεριλαμβάνεται στα Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (εκδόσεις 2009 και 1995), στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης και στον Παγκόσμιο Κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του ΟΗΕ.