Τετάρτη 31 Μαΐου 2017

Fritillaria epirotica

Μέτσοβο, 26/5/2015


Ψάχνοντας για τη Fritillaria epirotica Rix, το πρώτο πράγμα που αντίκρυσα ήταν τα εξαιρετικά στριφογυριστά της φύλλα. Το άνθος με το σκούρο χρώμα του και κοιτώντας χαμηλά, σχεδόν αγγίζοντας το έδαφος, είναι σαν να προσπαθεί να κρυφτεί από τις ορδές των αιγοπροβάτων, μήπως και καταφέρει να κάνει καρπούς και να διαιωνίσει το ενδημικό αυτό είδος. 




Η Fritillaria epirotica έχει εντοπιστεί μόνο σε λίγα βουνά της βορειοδυτικής Ελλάδας, σε σερπεντινικό υπόστρωμα. Είναι πιθανό η εξάπλωσή της να συνεχίζεται προς το βορρά, μέσα στην περιοχή της Αλβανίας, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Η πρώτη συλλογή του φυτού έγινε στο Σμόλικα, στις 30 Ιουνίου του 1937, ενώ το είδος περιγράφηκε το 1975.   

Οι λίγοι μικροί και διασκορπισμένοι υποπληθυσμοί της, που συνολικά δεν ξεπερνούν τα 1000 άτομα, βρίσκονται σε σάρες ή βραχώδεις θέσεις, σε μεγάλα υψόμετρα, συνήθως πάνω από τα 1600 μ., φτάνοντας μέχρι και τα 2600 μ., αν και το είδος έχει βρεθεί και στα 1050 μ. Η ανθοφορία της εξελίσσεται κατά τους μήνες Μάιο και Ιούνιο. 



Η Fritillaria epirotica συμπεριλαμβάνεται και στα δύο Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων και μάλιστα η κατάστασή της από «Σπάνιο» το 1995 υποβαθμίστηκε σε «Τρωτό» το 2009, λόγω της έντονης βόσκησης που υφίσταται το φυτό. Μελλοντικά, όπως αναφέρεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων του 2009, δεν αποκλείεται δυστυχώς η μετατόπιση προς το χαρακτηρισμό «Κινδυνεύον». Η μοναδική περιοχή στην οποία τα άνθη προλαβαίνουν να κάνουν καρπούς πριν φαγωθούν, είναι η ορεινή διάβαση της Κατάρας, καθώς η άνθιση του φυτού προηγείται της μεταφοράς αιγοπροβάτων εκεί.

Το όμορφο ενδημικό είδος προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης για την Προστασία της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος και το ΠΔ 67/1981, ενώ συμπεριλαμβάνεται, εκτός των δύο Βιβλίων Ερυθρών Δεδομένων, στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης ως «Κινδυνεύον», στον Παγκόσμιο Κατάλογο Ειδών που χρήζουν Προστασίας του Ο.Η.Ε. και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000».

Δευτέρα 22 Μαΐου 2017

Erythronium dens-canis

Φαλακρό, 8/5/2016


Μπορεί να φαίνεται σαν ανεμοδαρμένο, έτσι όπως γυρίζουν τα τέπαλά του προς τα πίσω, όμως στην πραγματικότητα χρειάζεται να το λούσει ο ήλιος για να πάρει αυτή, την κανονική του, μορφή, θυμίζοντας εκείνο το μύθο που ο βοριάς και ο ήλιος μάλωναν για το ποιος μπορεί να πάρει την κάπα του βοσκού.




Το Erythronium dens-canis L. είναι το μόνο είδος του γένους Erythronium που βρίσκεται αυτοφυές στην κεντρική και νότια Ευρώπη και την Ασία. Τα υπόλοιπα, λίγο περισσότερα από 20, είδη βρίσκονται στη βόρεια Αμερική. Στην Ελλάδα έχει εντοπιστεί στο Φαλακρό, τον Όρβηλο, το Παπίκιο, περιοχές της Ροδόπης και πρόσφατα κοντά στην πόλη της Ξάνθης. Ανάλογα με το υψόμετρο, ανθίζει από το Φεβρουάριο μέχρι την αρχή του Ιούνη.  

Το όνομα του είδους dens-canis σημαίνει δόντι του σκύλου, κυνόδοντας. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι το όνομα αυτό του δόθηκε για το σχήμα του μακρόστενου βολβού του, αν και ο τρόπος που προβάλλουν οι στήμονες και ο στύλος του άνθους ανάμεσα από τα τέπαλα, θυμίζουν ίσως περισσότερο ένα μυτερό δόντι. 




Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του E. dens-canis είναι τα φύλλα του που φέρουν ανοιχτόχρωμα ή καφέ μπαλώματα. Έχει προταθεί ότι το σχέδιο αυτό λειτουργεί ως καμουφλάζ που προστατεύει το φυτό από τους φυτοφάγους θηρευτές του, ενώ τα ανοιχτόχωμα-ασημένια μπαλώματα ανακλούν το φως, προσελκύοντας ίσως έτσι τους επικονιαστές του φυτού.

Ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα άρχισε να καλλιεργείται ως καλλωπιστικό στους κήπους της Ευρώπης, καθώς πρόκειται για ένα πολύ ελκυστικό φυτό, μαζί με άλλα είδη αυτοφυή της Αμερικής και διάφορα τεχνητά υβρίδια. Του έχουν αποδοθεί διάφορες θεραπευτικές ιδιότητες και, επιπλέον, το τρώνε στις χώρες τις Άπω Ανατολής και στη Σιβηρία. Αν το συναντήσετε, θαυμάστε το, φωτογραφίστε το, αλλά μην το κόψετε (είτε για να το φάτε, είτε για να το πετάξετε μια ώρα αργότερα). Είναι κρίμα να μειώνεται ο πληθυσμός ενός φυτού, ίσως τοπικά άφθονου, αλλά με τόσο περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα. 

Πέμπτη 4 Μαΐου 2017

Tulipa hageri

Πάρνηθα, 8/4/2016


Ήταν ακριβώς στα μέσα του 16ου αιώνα, όταν ο Ogier Gheselin de Busbecq, βιεννέζος πρόξενος στην Οθωμανική αυτοκρατορία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, εντόπισε τα εντυπωσιακά άνθη ενός άγνωστου για αυτόν φυτού και έσπευσε, το 1551, να στείλει σπέρματα του φυτού αυτού πίσω στη Βιέννη. Ονόμασε δε το φυτό Tulipan, από την περσική λέξη dulbend ή thoulyban, που θα πει τουρμπάνι, καθώς το σχήμα των ανθών του θύμιζε προφανώς τα φουσκωμένα, από το εν λόγω κάλυμμα, κεφάλια των Οθωμανών. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Busbecq δίνει βολβούς στον Ολλανδό γιατρό βοτανικό Carolus Clusius, ο οποίος καλλιεργεί τις τουλίπες σε έναν από τους πρώτους βοτανικούς κήπους που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη, αυτόν της ολλανδικής πόλης Leiden. Αυτό που ακολούθησε, που περιγράφεται πολύ γλαφυρά με τη λέξη «τουλιπομανία», το έχουμε αναφέρει εδώ.   




Από τότε, χρειάστηκε να περάσουν περισσότερα από 300 χρόνια για να ανακαλυφθεί σε ελληνικό έδαφος μια τουλίπα ενδημική της νότιας Ελλάδας, η Tulipa hageri Heldr. Πιο συγκεκριμένα, το 1874 περιέγραψε το συγκεκριμένο φυτό ο Χελδράιχ από δείγμα της Πάρνηθας και το 1892 το συνέλεξε από την περιοχή της Πεντέλης. Ονόμασε την τουλίπα αυτή hageri, προς τιμήν κάποιου, αγνώστων λοιπών στοιχείων, Friedrich Hager, ο οποίος πρώτος εντόπισε το φυτό αυτό στην Πάρνηθα.  




Η Tulipa hageri λοιπόν είναι μια τουλίπα ενδημική της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Ανθίζει τον Απρίλιο σε λιβάδια, εγκαταλειμμένους αγρούς και ξέφωτα δασών, σε μεσαία, κυρίως, υψόμετρα.

Όπως όλες οι τουλίπες της Ελλάδας, προστατεύεται θεωρητικά από το ΠΔ 67/1981 και, όπως ισχύει για όλες τις τουλίπες της Ελλάδας, ο μεγαλύτερος εχθρός της είναι ο άνθρωπος. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μεγαλύτερος πληθυσμός αυτής της τουλίπας στην Αττική βρισκόταν σε γνωστό οροπέδιο της Πάρνηθας, μια περιοχή που την άνοιξη έχει μεγάλη επισκεψιμότητα. Ο πληθυσμός αυτός, μετά από ανηλεή συλλογή του, έχει μειωθεί δραματικά, ενώ μόνιμος πονοκέφαλος των βοτανικών και πραγματικών φυσιολατρών της περιοχής είναι να προλάβει το σπάνιο αυτό φυτό να ανθίσει πριν την επέλαση των βαρβάρων της Πρωτομαγιάς.